De Indische wereld van Hella S. Haasse
Op zondag 11 november 2012 organiseerde de Werkgroep Indisch-Nederlandse Letterkunde haar jaarlijkse Bronbeek-symposium. Dit jaar was het symposium gewijd aan Hella Haasse.
Na de koffie/thee met spekkoek opende de voorzitter Peter van Zonneveld de dag en beet Margot Dijkgraaf (directeur van Academisch-cultureel Centrum SPUI25 en literair criticus voor NRC Handelsblad) de spits af met: 20 juli 1938, de overtocht.
Zij gaf een korte schets van haar leven en haar vroege herinneringen (zoals de groene natuur in Buitenzorg) en toonde een relatie aan tussen de overtocht en haar boeken en leven. Op 6-jarige leeftijd ging zij voor het eerst naar Nederland. Haar moeder ging, om gezondheidsredenen, naar Zwitserland en Hella en haar broertje moesten naar Nederland. Vader Haasse bleef in Nederlands-Indië. Zij was tijdens dat 2-jarig verblijf in Nederland erg eenzaam. In 1938 begon zij aan een nieuw leven. Haasse besefte dat haar leven in N.I. voorgoed voorbij was. Zij ging i.p.v. literatuur studeren in Amsterdam naar Utrecht om Scandinavische taal- en letterkunde te studeren. Een terugkerend onderdeel in haar oeuvre zijn de breuklijnen in het leven. ‘Opgepakt worden van een plaats, van thuis en elders opnieuw moeten beginnen. Thema van terugverlangen naar verloren tijd’. Dijkgraaf noemde haar een Proustiaanse schrijfster.
De volgende spreker was Olf Praamstra (voorzitter van de opleiding Dutch Studies aan de Universiteit Leiden}: Voor de tweede keer verbannen. Hiermee bedoelde Praamstra de felle kritieken die Haasse te verduren kreeg van bijv. Tjalie Robinson. Hij schreef een scherpe recensie over Oeroeg, een verhaal wat het tegenovergestelde is van waar Robinson in geloofde. ‘Pientere peilderaars’ (East is East and West is West, and never the twain shall meet) is het thema van Oeroeg, en Robinson is het daar niet mee eens.
In zelfportret als legkaart (1954) wordt het thema door Haasse zelf bevestigd. Door alle kritiek was Indië in haar schrijversleven verdwenen. Toen zij in 1961 werd uitgenodigd voor Stemmen van Schrijvers samen met Aya Zikken, Vincent Mahieu en Maria Dermout was zij de enige die niet over Indië sprak maar over 3 olijven, een verhaal wat zich afspeelt in Griekenland. Pas in de jaren 90 komt zij met ‘Krassen op een rots’ terug en in 1992 verzet zij zich tegen Robinson. Rudy Kousbroek neemt het dan ook voor haar op en zij is tot tranens toe ontroerd. Siem Boon, kleindochter van Robinson, was het daar weer niet mee eens en kwam fel uit de hoek. Haasse liet niets van zich horen. Zij sloeg terug met haar roman Sleuteloog, waar Nieuwenhuys, die haar niet noemde in zijn boek Oost-Indische Spiegel, een rol inspeelt. In een interview met Moesson vertelde Haasse dat Robinson in 1961, tijdens Stemmen van Schrijvers, zijn woorden had teruggenomen. Lilian Ducelle heeft hier weer op gereageerd. Bekijk de foto’s met de teksten en lees wat er over en weer geschreven is.
Als laatste voor de lunch is Patricia de Groot (redacteur uitgeverij Querido en van het digitale Hella Haase museum (www.hellahaassemuseum.nl)) met: De rol van de verbeelding. De Groot is de laatste 10 jaar van het leven van Haasse haar redacteur geweest. Zij vertelt over haar vroegste kinderjaren, waar de kiem van haar verbeeldingskracht ligt.
Haar moeder was pianiste en haar vader was schrijver en zeer geïnteresseerd in literatuur. Als Hella bijna zeven jaar is, wordt haar moeder ernstig ziek. Zij vertrekt voor herstel naar Europa, waar ze naar een sanatorium in Davos gaat. Vader blijft in Soerabaja, Hella en broertje Wim worden ondergebracht bij hun grootouders.
Wim gaat naar de grootouders van vaderskant in Baarn; Hella in eerste instantie naar de grootouders van moederskant in Heemstede. Al snel wordt ook zij ondergebracht in Baarn. Maar ze blijft er niet lang. De grootouders kunnen 2 kinderen niet aan en Hella wordt ondergebracht in een kindertehuis. Op 6-jarige leeftijd is zij dan al 3x verhuisd. Omdat zij erg eenzaam is begint zij in deze periode verhaaltjes te verzinnen. Zo houdt zij zich staande. Tot haar 9e jaar verblijft zij in dat internaat. In september 11928 komt haar vader weer ophalen en verblijven ze een paar maanden in Zwitserland. Moeder is genezen en zij vertrekken gezamenlijk weer naar Indië. Emotioneel is er een breuk ontstaan met de ouders. Dit heeft een grote rol gespeeld in haar boeken. In totaal is zij 3x teruggeweest naar haar geboorteland. De laatste (bovenstaande) foto is gemaakt bij haar lievelingsboom.
Zie hier voor een interview met redacteur Patricia de Groot over Maanlicht van Hella S. HaasseEn toen was het tijd voor de lunch. Omdat het erg druk was (helemaal uitverkocht en daardoor zelfs geen plek voor Van Stockum) werd de zaal in 2 groepen gedeeld zodat niet iedereen tegelijk ging eten. Eten was er genoeg, maar we konden niet allemaal tegelijk eten.
Pamela Pattynama (bijzonder hoogleraar Indische literatuur en cultuur aan de Universiteit van Amsterdam) gaf een inleiding tot een gefilmd interview met Hella Haasse “....aan het groen van Java ontkomt men nergens....”, welke zij in 2007 in opdracht van Moesson maakte.
De Indische natuur heeft veel invloed op haar werk gehad. Java was haar innerlijke landschap. waren Haar fijnste jaren waren van haar 9e tot haar 20ste, de jaren in Indië. Zij zou niet zonder bomen of natuur kunnen leven. In 1969 ging zij voor het eerst terug. En ook al had zij geen Indisch bloed, het was toch de basis van haar leven. Zij voelde zich niet een Hollandse Nederlander. Aya Zikken omschreef in de Atlasvlinder zoals zij zich voelde: “Je bent niet gemengd in je bloed, maar in je geest”. In verband met de tijd kregen wij slechts een deel van het interview te zien.
Schaken met Diponegoro is het onderwerp van Esther ten Dolle (Neerlandicus, Vakreferent/ Informatiespecialist, Freelance-onderzoeker). In 1977 schrijft Hella S. Haasse het toneelstuk Schaken met Diponegoro in opdracht van de Haagsche Comedie.
Diponegoro werd in 1785 geboren als de kleinzoon van de tweede vorst van Jogjakarta, Hamengkubuwono II, en overleed in 1855 in Makassar. Van 1825 tot 1830 leidde Diponegoro een felle opstand van de bevolking van Midden-Java tegen het Nederlandse koloniale gezag, de Java-oorlog. Het is een spannend stuk wat nog steeds actueel is, maar werd in 1977 niet opgevoerd. Het was toen de tijd van ‘nieuw’ toneel. In 1995 kwam het stuk weer boven water dankzij Jan Schuurman van Gezelschap van de Zee. De regie was in handen van Willem Nijholt. Haasse sloeg geen repetitie over! Kester Freriks prees het stuk in de NRC. Een boekuitgave is er nooit van gekomen.
Na de theepauze was er een ingelast programmaonderdeel, nl. de uitreiking van de scriptieprijs Indische Letteren, groot € 500,00, uitgereikt door Bert Paasman. Het is een aanmoedigingsprijs en bestemd voor een scriptie op masterniveau. De genomineerden waren: Chiara Beltrami – Gouden oogst van Deli, Ida Huusen – De reis naar Insulinde, Marjorie van Putten – Uit het paradijs verdreven, Dewi Staal - Zoektocht naar een Indisch verleden, Peter Steendam – Tussen afstand en betrokkenheid.
De winnaar, Ida Huzen, is unaniem door de redactie raad, bestaande uit Liesbeth den Dolk, Joop v.d. Berg, Gerard Termorshuizen, Reggie Baay en Bert Paasman, gekozen. Enkele uitspraken van hen: veel werk verricht, goede structuur, goed leesbaar en geïllustreerd. Jammer alleen dat zij nu een andere richting heeft gekozen. Zij gaat de lerarenopleiding volgen.
Peter van Zonneveld vertelde over het onderwerp: Hella S. Haasse en andere Indische auteurs. Hij verhaalt o.a. over essays van Multatuli, Maria Dermout (Haasse vond haar manier van schrijven uniek). Omdat het programma aardig was uitgelopen werd er maar snel overgegaan naar het lsaatste onderdeel van een lange dag, nl. zijn gesprek met Willem Nijholt.
Nijholt werd in 1934 in Gombong geboren. Toen hij weer eens terug kwam in zijn tangsi stond daar een standbeeld van Diponegoro…..Aanvankelijk was het toneelstuk van Haasse over Diponegoro meer een soort lezing, alleen met stemmen. Door dit stuk maakte Nijholt kennis met Haasse. Hij was altijd al een bewonderaar van haar en toen ze elkaar leerden kennen gingen ze van elkaar ‘houden’ . Rik Felderhof belde een paar jaar later op om Nijholt te vragen voor zijn programma Villa Felderhof. Toevallig was Nijholt met vakantie in Draguinan in Frankrijk en had er totaal geen zin in. Maar toen hij hoorde, dat Haasse ook kwam, wilde hij natuurlijk wel komen. Later bleek, dat ze Haasse ook hadden overgehaald te komen door te zeggen, dat Nijholt kwam. Zij namen Felderhof niet echt serieus. Na die 4 dagen in de villa is Nijholt haar gaan schrijven. Het begon met een kaartje en Haasse schreef een kaartje terug. Nadat Nijholt haar het verhaal van de koekjes achterop de fiets had geschreven, belde Haasse hem op met de mededeling dat hij meer moest schrijven. En toen zijn het brieven geworden. De eerste brief bestond uit 14 kantjes en staat ook in het boek. Nijholt zit op zijn praatstoel en uit de zaal klinkt regelmatig een bulderende lach. Jammer dat er nog maar weinig tijd is. De discussie wordt overgeslagen en het is de hoogste tijd voor een borrel. En zo kwam een eind aan een lange, vermoeiende dag, die zeker de moeite waard was.
Meer foto's staan hier
ma 12 nov 2012 - 21:34
Wat heb je weer een mooi verslag gemaakt.... en een hoop foto's gemaakt ook